Mathieu Bergé, Ipar Euskal Herriko Euskararen Erakunde Publikoaren (EEP) presidentearekin batera, 2011-2016 epealdiari dagokion hitzarmen-markoaren urteko eranskina aurkeztu nuen martxoaren 31n, Baionan egindako ekitaldian. Eranskin horretan zehazten da, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburordetzak eta EEP-k 2016an elkarlanerako zein lan ildo garatuko dituzten Hizkuntza Politikari dagokionean, bai eta Ipar Euskal Herrian euskararen aldeko eragileen proiektuak diruz nola lagunduko diren ere. Ekitaldira, Hizkuntza Ikerketa eta Koordinaziorako zuzendari Jorge Giménez Bech ere hurbildu zen. 2016. urteko eranskinak, bi instituzioen artean urtean zehar eramango den lankidetza eta Eusko Jaurlaritzak eta Euskararen Erakunde Publikoak Iparraldeko eragileei zuzendutako diru-laguntzak emateko moduak zehazten ditu.
Batetik, honako ekimen berri hauek burutuko dira:
● VI. inkesta soziolinguistikoaren prestaketa-lanen abiatzea.
Bost urtetarik, 1991z geroztik, Eusko Jaurlaritzak inkesta soziolinguistikoa antolatzen du euskara baliatua den hiru lurraldetan: Euskal Autonomia Erkidegoa, Nafarroa eta Ipar Euskal Herrian. Azkena 2011. urtean iragan denez, ondoko inkesta 2016n egingo da. Aurrekoan bezala Iparraldeko lanak elkarlanean burutuko dira.
● Euskararen erabilera areagotzeko elkarlana.
Euskara erabiltzeko gonbita egiten duen ‘Euskararen txantxangorria’ irudia eta hari dagozkion euskarriak eta ekimenak Iparraldean hedatzeko irizpideak aztertu eta bateratuko dituzte Eusko Jaurlaritzak eta Euskararen Erakunde Publikoak.
● HABEren Ikasbil eta Irakasbil web guneei dagokienez, helduen euskara-ikaskuntza sustatzeko baliabide didaktikoak ‘on line’ eta modu irekian eskaintzeko HABEk duen Ikasbil web gunea Iparraldeko euskara ikasleek ere erabil dezaten zabalkundea egingo dute EEPek eta HABEk.
Bestetik aurreko urteetan abian jarritako ekimenei jarraipena emango zaie:
Helduen euskalduntze-alfabetatzearen esparruan:
● Euskararen Adierazle Sistema (EAS) eraikitzeko elkarlana.
● Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren eta Euskararen Erakunde Publikoaren zerbitzuen artean informazioa trukatzea.
Bestalde, Ipar Euskal Herrian euskararen erabilera sustatzeko ekimenak garatzen dituzten erakunde pribatuen lana diruz laguntzeko, 2016. urterako 1.730.000 euroko lankidetzarako funtsa eratuko da, alde bien ekarpenez. Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak 400.000 euro ipiniko ditu horretarako.
Lankidetza funts hori bi multzotan banatuko da. Lehen multzoa, 1.380.000 eurokoa, lankidetza zuzenerako bideratuko da: bi erakunde sinatzaileen sustapen-lerroekin bat datozen eragile nagusiak laguntza zuzenarekin diruz lagunduko dira. Beste multzoa, 350.000 eurokoa, deialdi irekietarako izango da. Deialdi honen bitartez, euskara sustatzeko helburua duten proiektuak diruz lagunduko dira Ipar Euskal Herrian.
Eusko Jaurlaritzaren izenean, Baionako ekitaldian esker onez agurtu nahi izan nituen Mathieu Bergé jauna eta Bernadette Soulé, azken hau Euskararen Erakunde Publikoko zuzendaria. Biziki pozgarria izan zen niretzat ekitaldi horretan eurekin parte hartzea. Eta Mathieu Bergé jaunari nire desiorik zintzoena adierazi nion, EEPko presidentetzarako aukeratu berria izanik, asma dezan eta arrakasta izan dezan euskararen etorkizuna oparotasunaren bidean bultzatzerakoan
2007ko otsailaren 7an sinatu zen, Baionan ere, Ipar Euskal Herriko Euskararen Erakunde Publiko eta Eusko Jaurlaritzaren arteko lehen hitzarmen-markoa. Argia zen akordio haren helburu nagusia: euskara sustatzeko hizkuntza politikarekin loturiko gaietan mugaz gaindiko lankidetza garatzea eta, era berean, erakundeon arteko harreman iraunkorrak ezartzeko eta gauzatzeko bideak finkatzea. Akordioa, jakina, herri erakunde bakoitzaren erabaki-autonomia, funtzionamendu-arauak eta jarduera-esparrua errespetatzeko erabateko asmoaren gainean eraiki zen. Lehenbiziko akordio haren ondoren, 2011n hain zuzen ere, izenpetu zen Eusko Jaurlaritzaren eta Euskararen Erakunde Publikoaren arteko bigarren hitzarmen-markoa, 2011-2016 epealdirako.
Esan behar dut, duela pare bat hilabete, 2016ko urtarrilean, jendaurrean ezagutzera eman zuela Europako Kontseiluaren Ministroen Kontseiluak, Europako Erregio eta Eremu Urriko Hizkuntzen Kartaren Espainiako betetze mailari buruzko txostena. Eta txosten horretan espresuki goraipatu egiten dela Euskararen Erakunde Publikoak eta Eusko Jaurlaritzak urtez urte berritzen dugun elkarlanerako hitzarmen hau. Europako Kontseiluak txosten guztietan gomendatzen baitu hizkuntza bat bizirik dagoen eremu juridiko ezberdinen arteko eta mugaz gaindiko lankidetza.
Ostegunean sinatu dugun hitzarmena, 2016ko urteari dagokiona, beraz, sei urteko aldiaren azkena da, eta aurrekoen ildo beretik badator ere, baditu aipatu beharreko berezitasunak. Horietan, bat azpimarratu nahi nuke, lan-ildo berri bat dakarrelako 10 urteko gure lankidetza emankor honetara. Euskararen erabilera areagotzeko ‘Euskararen Txantxangorria’ izenez ezagutzen dugun irudia Iparraldean hedatzeko elkarlanari buruz ari naiz, hain zuzen.
Izan ere, euskarak, hizkuntza guztiek bezala, hiztunen ezpainetan hartzen du bizi betea. Kalean bezala, etxeko sala eta sukaldean eroso dabilenean elikatzen da hobekien. Gurasoengandik seme-alabenganako bidea egiten duenean indartzen da. Gazteen jolas eta solasetan bazkatuz sendotzen da. Lantokian eta saltokian, arrotz ez, baizik eta ohiko hizkuntza denean hegaldatzen da, ziur eta alai, ezpainetik ezpainera.
Eta hori guztia ahalbidetzea, gauza askoren esku dago. Ezinbestekoa da, nola ez, herri-aginteon lana eta konpromisoa, euskara biziberritzeko ahaleginean. Eta osteguneko mahai hori konpromiso horren irudi egokia da. Elkarrekin ari gara, mugaz gaindi, Iparraldean euskara sustatzeko lanari babesa eskaintzen, gizarte eragileen eginahalari finantzazioaren bidea irekitzen, besteak beste.
Balio eta esanahi handiko argazkia da, bai, herenegungo hori. Jakitun gara. Baina alferrikakoak izango lirateke horrelako ekimen guztiak, gure gizartearen, gure herrikide bakoitzaren atxikimendua indartzea lortu ezean, atxikimendu hori gizarte osora hedatu ezean. Gutariko bakoitzaren esku dago, neurri handi batean, Euskararen Txantxangorriak irudikatzen duen euskararen hegalaldiari indar egitea, euskarari hegoak ematea. Herritarron esku dago, euskal hiztun bakoitzaren eta oraindik euskal hiztun ez diren herritarren esku dago, gero eta gehiago, euskararen biziraupenaren giltzarria, eta euskararen etorkizuna. Guk euskara bizia nahi dugu, bizikidetzarako hizkuntza bizia, egunerokoan erabilia izatea nahi dugu. Erabilera da bidea, eta geu gara bermea.
Kontzientzia horretatik sortutako irudia da Euskararen Txantxangorriarena, hain zuzen ere. Gonbita da. Euskara erabiltzeko gonbita atsegina. Lasaia. Esku ireki eta luzatu bat. Euskara besarkatzeko deia. Behartze orotatik urrun. Gogoz kontrako zernahitatik aparte. Aurrean dugun hurkoak hizkuntza aukeratzeko eskubidea duela aitortzetik jaiotzen den gonbita. Geure buruarentzako aitorpen hori bera baretasun osoz erreklamatzen duena.
Dei adeitsu hori Iparraldean ere hedatzeko ekimenak elkarrekin aztertzeko eta bateratzeko konpromisoa hartu dugu Euskararen Erakunde Publikoak eta Eusko Jaurlaritzak, 2016rako sinatu berri dugun lankidetza hitzarmenean. Laster etorriko dira, ziur naiz, konpromiso horren zehaztapenak, Euskararen Txantxangorriak Iparraldean, Etxepare, Axular, Etxeberriko Joannes, Augustin Chaho eta Itxaro Bordaren lurraldean ere hegan egin dezan, euskara erabiltzeko bere gonbita toki guztietara zabalduz.
«Aurten ekingo diegu VI. Inkesta Soziolinguistikoaren lanei euskararen lurralde guztietan; Iparraldea barne, jakina»
Baina bada, aurtengo hitzarmenean, beste lan-ildo bat, azpimarra berezi bat ere merezi duena. Ez da lankidetza-ildo berria; bai, ordea, garrantzi berezikoa. Izan ere, aurten ekingo diegu VI. Inkesta Soziolinguistikoaren lanei, euskararen lurralde guztietan, Iparraldea barne, jakina.
Hizkuntza politika diseinatu eta gauzatzeko erantzukizun publikoa dugun herri-erakundeok ezinbesteko tresna dugu bilakaera soziolinguistikoari buruzko ezagutza sakona, euskara biziberritzeko ahaleginaren eraginkortasuna bermatu nahi badugu. Hizkuntza plangintza demokratiko batek, adostasun politiko eta sozialean oinarritutako hizkuntza plangintza aurreratu batek, ezagutza horretan oinarritu beharko ditu bere neurriak, neurri eraginkorrak eta politika aktiboak euskara hazkundearen bidean barrena eramateko.
Hizkuntza ikerkuntzaren eremu zabalean lehen mailako garrantzia duen ikerketa da Euskal Herriko Inkesta Soziolinguistikoa. Hau da euskararen lurralde guztietan (Euskadiko Autonomia Erkidegoan, Nafarroako Foru Erkidegoan eta Iparraldean) batera egiten den ikerketa soziolinguistiko bakarra. Eta dagoenekoz badu aparteko garrantzi bat: aurten egingo dugu VI.a (1991n egin zen lehena, eta harrezkero bost urtetik bost urtera egin izan da). Horrek esan nahi du hogeita bost urteko (1991-2016) azterketa diakronikoa osatuko dugula, euskararen lurralde guztietan jasotako informazio seriatua eskainiz. Inkesta Soziolinguistiko honek aurreko bostek bezalaxe aztertzen duen unibertsoa, Euskal Herriko hamasei urte edo gehiagoko biztanleek osatzen dute (2.650.000 pertsona inguru). Ez ditu biltzen, beraz, adin-tarterik gazteenak eta eskolaren ekarpen bikainari esker euskaldunenak diren haur eta gazteak alegia.
Inkesta Soziolinguistikoak aztertzen dituen eta aztertuko dituen gaiak honakoak dira: hizkuntza gaitasuna, lehen hizkuntza, euskararen transmisioa familian, erabilera eta euskara sustatzeari buruzko jarrera.
Duela bost urte, 2011ko Inkestan ageri zenez, elebidunen ehunekoak gora zihoazen EAEn eta Nafarroan. EAEn indartsu, eta Nafarroan apalago. Iparraldean, aldiz, galerak zeuden oraindik. Hala ere, Iparraldeko gazteen artean gora egin zuen elebidunen ehunekoak eta kopuruak. Galerari aurre egin diezaiokeen bidea eta argitasuna ikusten hasi ginen Iparraldean ere. Ea Inkesta honetan gertakari itxaropentsu eta positibo hura berresten den.
Duela bost urte ageri zenez, azken 20 urteetan euskararen erabilerak gora egin zuen EAEn, bere horretan mantendu zen Nafarroan eta behera egin zuen Iparraldean. Ea oraingo Inkestak zer dioen.
Duela bost urteko Inkestaren arabera, euskararen aldeko jarrerak eta hura indarberritzearen aldeko borondatea areagotu egin ziren EAEn eta Nafarroan, ez ordea Iparraldean. EAEn eta Nafarroan adin-talde guztietan egin zuen gora aldeko jarrerak. Iparraldeari dagokionez, azken bost urteetan (2007-2011ko tartean) gazteen artean euskararen aldeko jarrerak gora egin zuen. Ea oraingo Inkestak zer esaten digun. Ziur nago hobera egingo duela.
Euskararen sustapenak herri aginte nagusien konpromisoa behar du, eta konpromiso horrek badu, Europako testuinguruan, tresna baliagarri bat: Europako Eskualde eta Eremu Urriko Hizkuntzen Karta. Iazko hitzarmenari zegokion ebazpena aurkeztu genuenean, poz handiz txalotu nuen —bai neure izenean, baita NPLD Europako sarearenean ere— Frantziako presidenteak Karta hori berresteko bideari ekiteko urrats zehatzak iragarri izana. Zoritxarrez, ekimen hark ez du desio genuen amaiera izan. Ez dut, ordea, itxaropena galtzen. Europaren beraren aldeko hautua baita, nire ustez, hizkuntza aniztasunaren aldeko hautua. Eta euskarak badu, honez gero, toki propioa Europako hizkuntza aniztasun horretan.
Iparraldean euskarak aspalditik du bidaide Eusko Jaurlaritza, eta hala izaten jarraituko du etorkizunean ere, euskararen lurralde guztietan bezala. Lankidetza zintzoan. Oso garbi dugu Iparraldean, Iparraldeko herritarrak, gizarte eragileak eta herri erakundeak direla protagonistak. Guri, Eusko Jaurlaritzari, horien jardunaren laguntzaile izatea dagokigu, errespetu osoz. Lankide izango gaituzte aurrerantzean ere, beraz, euskarak Iparraldean behar duen bultzada emateko lanetan.
Euskararen Erakunde Publikoko presidente Mathieu Bergé-rekin batera Baionan, osteguneko agerraldian.
Hitzarmen-markoaren urteko eranskinaren aurkezpeneko martxoaren 31ko prentsaurrekoari dagokion irudia.
