Urtero bezala, aurten ere ospatu dugu Euskararen Nazioarteko Eguna abenduaren 3an. Baina aurten, beste urteetan izan ez diren ‘jakiak’ ere izan ditugu Euskararen urteroko banketean: aurreko urteetan ez bezalako bateratze eta adostasun sozial eta politikoa gizarteratu ditugu. Askoren jarrerari esker izan da hori; bereziki, euskal gizartean ezagunak diren bostehundik gora pertsonari eta askotariko erakunderi esker. Eskerrik asko denei.
Eta hasiera beretik bihoakie nire aitormena HAKOBAko kide guztiei (hizkuntza politikarako Herri Aginteen Koordinaziorako Batzordea osatzen duten herri-administrazio eta organismoei). Pozik egoteko motiboak baditugu denok.
Pozik gaude, bereziki ikusita zenbat jende, zenbat eragile dauden pozik, gizarte zabaleko eremu honetakoak eta beste hartakoak, joera politiko denetarikoak (kasu honetan, joera politikoari dagokionez, ‘denetarikoak’ esan behar baita, alderdi politiko guztiak elkartu direnez ez baita nahikoa ‘askotarikoak’ esatea). Zorionak, denei.
Adostasun eta lankidetza giroa —euskarak arrazoi ustez borobilak eta eztabaidaezinak direnak baino askoz ere ezinbestekoagoak dituen adostasuna eta lankidetza— predikatu ez ezik praktikatu egin nahi izan ditugu. Eta praktika hori areagotzeko aletxoa jarri nahi izan dugu. Euskara indartzeko ‘erabili eta erabili’ baino errezeta efektiboagorik ez dagoen bezala, ez baitago adostasun sozial eta politikoa indartzeko ‘elikatu eta elikatu’ baino jokaera eraginkorragorik ere.
Edonork daki honelako ekimen bat ez dela inprobisatzen. Honek ere badu bere historiatxoa. Euskararen Egunerako lehen Adierazpen bateratu instituzionala 2007an egin genuen, HAKOBA (Herri Aginteen Koordinaziorako Batzordea) tarteko, Eusko Jaurlaritza, hiru foru aldundiak, hiru hiriburuetako udalak eta EUDELen eskutik. Ekitaldi instituzional nagusia Eusko Jaurlaritzak deitu eta antolatu izan du. Iaz, ordea, HAKOBAri proposatu genion, Adierazpena ez ezik ekitaldirako deialdia ere bateratua egitea, eta 2015eko ekitaldi instituzionala Donostiako Tabakaleran egin genuen, Eusko Jaurlaritzak, hiru foru aldundiek, hiru hiriburuetako udalek eta EUDELek deituta. Gogoan dut, nola, 2015eko Euskararen Eguneko ekitaldi instituzionalaren balorazioa egiterakoan HPSren Zuzendaritzan erabaki genuen “2016ko Euskararen Eguna are zabalagoa eta parte hartzaileagoa egiteko modua aurkitu behar dugu, bai edo bai”.
2016ko urtarrilean aurrerapauso garrantzitsua eman genuen: Euskararen Txantxangorriaren aurkezpen publikoa egin genuen Donostiako San Telmon (euskara erabiltzeko gonbidapena egin eta euskara erabiltzeko lekua eskaintzen duen Txantxangorriaren aurkezpena). Aurkezpen hartan Txantxangorria bere egin zuten herri-erakundeek (Eusko Jaurlaritzak, hiru foru aldundiek, hiriburuetako udalek eta EUDELek) eta gizarte zabalaren ehun ordezkarik, askotariko pertsona ezagun eta organismok, euskalgintza sozialeko hainbat elkarte barne. Hurrengo hilean, otsailean, beste aurrerapauso garrantzizko bat eman genuen: Bizkaiko Foru Aldundiak antolatuta Euskararen Txantxangorriaren aurkezpena egin zen Bilbon, Euskaldunan, eta Bizkaiko gizarteko ehunen bat ordezkarik bere egin zuten Txantxangorriaren mezua.
Gero eta dinamika bateratzaile gehiago ari zen gauzatzen, zorionez, eta HAKOBAko kide guztien ahotan zegoen dinamika horiek indartzeko borondatea.
Udaberrian euskaltegien sareei proposatu genien Txantxangorriaren irudi eta mezuarekin bat egin zezaten. Gogoan dut Bilbon, Gran Vía-ko egoitzan —ez naiz gogoratzen zein hilabetetan izan zen— izan genuen bilera, euskaltegien sare guztien ordezkariekin Jokin Azkue, Joseba Erkizia eta hirurok, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren eta HABEren ordezkari gisa. Bilera hartan, beste askotan bezala, solas eder eta aberasgarrian aritu ginen, lankidetza giro zintzoan hizpide genituela Txantxangorriaren mezua eta irudia, herri erakundeen eta euskalgintza sozialaren arteko elkarlana, euskaltegien lana, hizkuntza politika eta beste hainbat kontu. Han erabaki genuen euskaltegien 2016ko udako matrikulazio kanpaina elkarrekin egitea, Euskararen Txantxangorriaren eskutik (eta hala egin genuen). Eta elkarlan-dinamikei ateak irekitzen jarraitzeko ahaleginak eta bi egin behar genituela hitzeman genion elkarri. Batzartutako guztiok, euskaltegiek eta HPSko kideek, azpimarratzen genuen lankidetzan are gehiago sakondu beharra. “Euskararen Eguna ere etorriko da…”, genion orduan.
Opor bueltan HPSren Zuzendaritzak hartutako lehen erabakia izan zen: HAKOBAren bilera konbokatu eta bertara proposamen zehatzak eramatea 2016ko Euskararen Eguna antolatzeko. Hala egin genuen. Erabaki giltzarria izan zen, aurtengo Euskararen Eguneko protagonistak euskararen aldeko adostasunak, aktibazioak eta, bere zabaltasunean, gizarteak izan behar zutela. Erantzuna eskatzen duen ‘Zer egin dezaket nik euskararen alde?’ galdera lelotzat hartu, eta Adierazpen bateratua egitea erabaki genuen. Gizartearen gehiengo zabalaren adostasuna bildu zezakeen Adierazpena behar zuen izan, ez bakarrik euskaltzale suharrena, aldi berean aurrerabidea markatuko zuena eta gehiengo nagusiak bere sentituko zukeena. Adierazpenak, kaleratu aurretik, behar zuen lortu herri erakunde guztien eta euskal gizarteko pertsona ezagun askotarikoen eta organismo errepresentatiboen eta eremu ezberdinetako enpresa, elkarte eta taldeen atxikimendua. Hori zen gogoa. Gizartearena behar zuten izan Adierazpenak eta deialdiak, gizarteak behar baitzuen izan protagonista.
Adostasuna eta lankidetza praktikatzeko nahitaezkoa da solaskidea errespetatu eta bere mugak aintzakotzat hartzea. Hori kontuan hartzen ahaleginduta idatzia da Adierazpena. Normala denez, zenbaitek bere gusturako apalegitzat ikusi du zenbait puntutan, eta beste zenbaitek hainbat ñabardura egin nahiko zituzkeen zenbait gauza ‘gehitxotzat’ kontsideratuta. Baina hasiera beretik atxikimendua azaldu duten bostehundik gora eragilek jakin dute kontsentsuzko agiri bat —eta horixe da 2016ko Euskararen Eguneko ‘Zer egin dezaket nik?’ Adierazpena— benetan kontsentsuzkoa izango bada, denena izan behar dela, ez batzuena bakarrik: bateragilea eta baturagilea, eta ez baztertzailea edo murriztailea. Bejondeiela jarrera pasiboen beste muturrean dagoen ‘Zer egin dezaket nik euskararen alde?’ leloari jarraikiz 2016ko Euskararen Egunerako Adierazpena sinatu eta deialdia egin duten bostehundik gora eragileei! Zorionak denei!
Durangoko Azokan izan naizen egunetariko batean adiskide batek esan zidana polita iruditu zitzaidan: “aurtengo Euskararen Egunari “lehen aldiz” deitu beharko genioke”. Arrazoi du lagunak. Izan ere, hainbat gauza gertatu dira lehen aldiz. Lehen aldiz egin dute bat honelako Adierazpen eta ekimen baten deialdian: Eusko Jaurlaritzak, hiru foru aldundiek, hiru hiriburuetako udalek, EUDELek eta UEMAk (HAKOBA osatzen duten erakunde guztiak), eta hiru lurraldeetako Batzar Nagusiek, Eusko Legebiltzarrak eta Arartekoak; alderdi politiko guztiek; unibertsitate guztiek; hezkuntzako sare guztiek, lanbide heziketa barne; euskarari sarbide handiena ematen dioten puntako enpresek; enpresarien elkarte guztiek eta Kooperatiben Konfederazioak; Euskadin diharduten finantza entitate nagusiek; merkataritza sektoreak; bi sindikatuk; askotariko elkarte, elkargo profesional eta fundazioek; kulturgintzak, idazleek, askotariko sortzaileek; euskalgintza sozialaren ordezkaritza zabalak (euskaltegi guztiak, Eusko Ikaskuntza, Labayru, Kontseilua, Topagunea, Soziolinguistika Klusterra, EIE, EIZIE, argitaletxe nagusiak eta elkarteak, Elhuyar, UNESCO Etxea, UZEI, Bertsozale Elkartea, Gerediaga, puntuEus…); museoek; hedabide guztiek; askotariko kirol elkarteek (futboleko lehen mailako lau klubek, eskubaloi, saskibaloi eta arraun talde nagusiak); euskal diasporak; ehun eta bi kirolarik, eta futboleko laurogei teknikarik. Lehen aldiz eman du ETBk zuzenean abenduaren 3ko ekitaldi nagusia. Lehen aldiz hitza hartu dute gizarteko askotariko ordezkariek ekitaldi nagusian. Lehen aldiz irudikatu da hain nabarmen gizartearen protagonismoa, eta herri aginteen eta askotariko gizarte eragileen arteko lankidetza, herri administrazioen eta gizarte ekimenaren elkarlana. Lehen aldiz, ñabarduraren bat edo beste gorabehera, funtsean bat etorri dira Euskadiko Autonomia Erkidegoan ezaguna den babes zabalaz onarturiko Adierazpena eta Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak eta Legebiltzarrak onartutakoa. Lehen aldiz…
Handia izan da hori dena, eta handia izan zen —polita, goxoa eta hunkigarria ez ezik— abenduaren 3ko ekitaldia bera. Guggenheimen izan zen, eta eskertu behar dira Guggenheimen laguntza eta jarrera. Ezinezkoa da museoak eman dituen baino erraztasun gehiago ematea. Garrantzitsua izan da euskarak bere burua arteari, kultur sorkuntza eta kontsumoari, modernitateari lotuta erakustea. Guggenheimen eskutik. Koldobika Jauregiren eskutik performance ederraz gozatu ahal izan genuen. Euskararen Txantxangorriaren interpretazio propioa eskaini zuen, amaieran Susana Cencillo musikariaren eta Ane Anza dantzariaren parte hartzearekin. Koldobikak Euskararen Txantxangorriaren interpretazioa eraman du grabatura, eta grabatu horren serigrafiak prestatu ditu. Susana Cencilloren eskusoinuak hauspotutako hegaldia egin zuen txantxangorri bihurtutako Ane Anza dantzariak. Edu Muruamendiarazek zuzentzen duen Aukeran Dantza Konpainiaren Agurra eta Euskararen Txantxangorriaren kantuaren koreografia izan genituen, zein baino zein ederragoak. Eta Berako Petti handiaren ahots sarkorra Leteren ‘Euskal Herri nerea’ kantatuz: a zer gozatua! Durangoko Azoka ere Guggenheimera hurbildu zen bideo bidez, eta bideo zirraragarri bat: ‘Hausnarketa dokumentala. Euskarari hegoak emateko 15 modu’. Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politikako sailburu berriak, Bingen Zupiriak, jarri zuen azken hitza, bere eta Jaurlaritzaren euskararekiko konpromisoez ondutako hitzaldiarekin, ‘Zer egin dezaket nik euskararen alde?’ galderari erantzunez.
Amaieran, hau ere lehen aldiz, luntxik ez, baina —eta hau ere lehen aldiz—, opari gozagarriak: Koldobika Jauregiren Euskararen Txantxangorriaren interpretazioaren posterra eta Kirmen Uriberen bizitzako pasadizoetan oinarriturik Josu Venerok zuzendutako dokumental ikusgarria: ‘Gutariko azkena’.
Lankidetza zintzoarena eta adostasun sozial eta politiko zabalarena da bidea, bide eraginkor bakarra euskara biziberritzen jarraitzeko.
Jendetza bildu zuen Euskararen Egunean Guggenheim-en egindako ekitaldiak. Agintarien artean, Eusko Legebiltzarreko presidente Bakartxo Tejeria, Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politikako sailburu Bingen Zupiria, Bizkaiko ahaldun nagusi Unai Rementeria eta Bizkaiko Batzar Nagusietako presidente Ana Otadui.
Bingen Zupiria sailburua, Guggenheim-en bildutakoei hitz egiten.
HAKOBAko kideek euren mezua helarazi zieten ekitaldian bildutakoei.
Ekitaldi nagusian hitza hartu zuten pertsonak, horren amaieran.
Unai Rementeria Bizkaiko ahaldun nagusia izan zen euskararen aldeko aldarria zabaldu zutenetako bat.
Manuel Lezertua Arartekoarekin eta Arartekoaren Bulegoko teknikari Rafa Sainz de Rozasekin.
Aukeran Dantza Konpainia Txantxangorriaren koreografia egiten.
Koldobika Jauregi Euskararen Txantxangorriaren gaineko performanceari ekiten.
Koldobika Jauregi, Susana Cencillo eta Ane Anza Euskararen Txantxangorriaren performancea borobiltzen.
Aukeran Dantza Konpainia, bere emankizunean.
Ekitaldian bildutako lagunetako batzurekin.
Koldobika Jauregi eta biok, aurreko larunbatean Guggenheim-en.
Txantxangorriaren performancea Koldobika Jauregiren irudimenetik sortu zen.
Petti berarra, Xabier Leteren ‘Euskalerri nerea’ kantatzen.
