Ideia zaharrak jantzi berrian dabiltza, azken honetan, gurean. Adibidez, inposaketa dela euskara biziberritzeko proposatzen edo gauzatzen den politika oro. Adibidez, euskal herritarrok elkar ulertzeko hizkuntza bat dugunez, alferrikako ahalegina dela euskaraz tutik ere ez dakienak euskararantz urratsik egitea. Adibidez, mantsoegi goazela –beti– euskara biziberritzearekiko kontuetan. Adibidez, utopia dela hizkuntzen arteko bizikidetza orekatua.
Segi ninteke –luzea baita– adibideen zerrendarekin. Baina ez du merezi. Zaharmindutako ideiak dira horiek, zaharminduak diren bezala batzuen eta besteen hedatzaileek bilatzen dituzten helburuak: hizkuntza bateko edo besteko elebakartasuna; edo, onenean ere, gaztelaniaren edo euskararen nagusitasuna. Jakina, normalean ezkutuan geratzen diren –baina aski nabariak diren– egitasmo politiko batzuen mesedetan aireratzen dira beti proposamen horiek.
Euskal gizartea ez dago kontu zaharren gurpil zoroaren jira-bueltan denbora galtzeko. Aurreragoko lanak ditu, batez ere hizkuntza politikaren eremuan. Eta aurreragoko lan horietan lehena, dudarik ez dut, berrikuntzaren printzipioa bere eguneroko jardunari lotzea da.
Eta berrikuntza du, hain zuzen ere, bide bakarra gaurko gizartearentzat baliagarria izan nahi duen hizkuntza politika batek. Eta demokrazia modernoaren beraren kontzeptu nagusiarekin dator bat horretan. Batak zein besteak, hizkuntza politikak zein gaur egungo demokraziak porrota lukete sari, gizartean eta norbanakoarengan sakon txertatu ezean ideia, jarrera eta jokabide berritzaileen ernamuina.
Ideia hori gogoan, hain zuzen ere, bultzatu zuen Euskararen Aholku Batzordeak, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren ekimenez, “XXI. mende hasierarako hizkuntza politikaren oinarriak” izeneko gogoeta eta eztabaida prozesua, urte honekin bateratsu bere lehen helmugara iritsiko dena. Eraberritu behar baitzen, zalantza izpirik ere gabe, duela mende laurden luzea Euskararen Legearen inguruan umotu zen adostasun zabala, adostasun horren garabidean egoki eta desegoki eginikoak ebaluatuz eta aurrerantzean egin beharrekoentzat zoru eta zeru berriak bilatuz.
Eta gogoeta horren harira nahi nuke, hain zuzen, ekarpen batzuk harilkatu, hizkuntza politika eta berrikuntza txirikordatzen dituen goruan.
Lehenik eta behin, adostasunaren edukia bera berraztertu beharko genukeelakoan nago. Ez baita bidezkoa, gurean gehiegitan gertatzen den bezala, gaztelaniaren aukera zilegiaren aldeko soilik gertatuko litzatekeen akordioari “adostasun” deitzea, eta euskararen aukera maila berean bermatu nahi izateari “inposaketa” deitzea. Ez baita bidezkoa, gurean gehiegitan gertatzen den bezala, balizko euskaltzaletasun baten izenean eskubide guztiak euskarari eta zor guztiak erdarei aitortzea. Ez baita bidezkoa, gurean gehiegitan gertatzen den bezala, laissez faire arriskutsuaren printzipioak aplikatu nahi izatea hizkuntza politikan, maltzurki ahaztuz hizkuntza politika eza ere badela hizkuntza politika, eta euskararen aurkakoa, bide batez eta argi esanda.
Horiek guztiak gainditzeko, hizkuntz zuzentasunarekin konprometituriko malgutasunean bermatzen den adostasun berri bat behar dugu. Malgutasuna, jakina, nor bere posizioetatik zerbait mugitzeko. Malgutasuna, era berean, “bestea”ren mugimenduak onartu eta balioesteko. Malgutasuna, nola ez, norberarena bete-betean ez diren helburuetan kokatzeko lorgarriaren eta eragingarriaren jomuga.
Baina gurean eta gaur, bada malgutasun mota bat ezinbestekoa ez ezik guztiz premiatsua ere badena: gure herrikide elebakarrek gauzatu behar dutena euskararantz urrats batzuk emanez, gutxienez euskaldun pasibo bilakatzeraino.
Zergatik, baina, ahalegin hori? Ez ote da egia gaztelania eta frantsesa ere badirela euskal hiztunen hizkuntza? Ez al dute hizkuntza handi indartsu horiek aski bermatzen euskal herritarren arteko komunikazioa?
Garbi dago kontua, bere burua hizkuntz bazterkeriaren setan itxi nahi ez duen ororentzat bederen: legeak, gizartearen gehiengo zabalak eta zentzu komunak aitortzen dioten euskararen aukera egiterakoan, euskal hiztunak bizigiro egokia behar du inguruan; bere hizkuntzak arnasa behar du berezkoa eta bakarra duen eremuan. Bestela, kilometroak eransten zaizkio nora daraman jakin ezin dugun frustrazioaren bidean. Eta frustrazioa, argi dago, bateraezina da gizarte bizitza osasuntsu batekin.
Bada berrikuntzaren argitara berraztertu beharko genukeen beste gai bat ere: euskal herritarrok osatzen ditugun hizkuntz elkarteen arteko harremanak. Bai baitira, alor horretan ere, euskal gizartearen kohesioa indartzea lehenesten dugunok sakon kezkatzen gaituen hainbat jokabide oker.
Lehen-lehenik, ulergaitza da, gaurko Euskal Herriaren eta munduaren errealitate eleanitzaren testuinguruan, gurean ele bakarrean oraindik ere bizi den gizartearen zatian ageri ohi diren euskal munduarekiko itsutasun eta gorreria. Egia da, aitor dezagun lehenbailehen, euskal munduak berak ez dituela beti aukeratu isolamendua gainditzeko komunikazio estrategiarik egokienak, baina horrek ez du inolaz ere zuritzen erdal mundutik batzuek erakusten duten axolagabekeria, euskaraz bizi eta sortzen duten herrikideen multzoarekiko. Nolako bizikidetza eraiki liteke, oinarri horren gainean?
Era berean, bere burua etengabe eraberritzeko konpromisoari tinko heldu nahi dion euskal gizarte batek ezin du bere baitan onartu erdal munduarekiko etsaigorik. Euskararen, hots euskal hiztunon, eginkizuna ez da garai berriei aurre egitea, garai berriekin bat egitea baizik. Baina eleaniztasunaren aurkako joera guztiek urrundu egiten gaituzte etorkizunaren bide horretatik, eta haitzuloetarako itzulbidean jartzen. Nola iraitzi gugandik euskal identitatean sendo eta sakon txertaturiko osagaietariko bat? Noren edo zeren mesedetan erauziko genuke gugandik euskararekin batera mundura proiektatzen gaituena?
Azken batean, praktikan hizkuntza sendoenaren alde kudeaturiko diglosia batetik elebitasun orekaturantz daraman zubian barrena, buruargitasunak gidatu eta bridaturiko ausardia intelektualak eramango du euskal herritarrok osatzen dugun elkarte bakarra. Denok edo inor ez. Asmoz eta jakitez.
