Patxi Baztarrika

Bertsolariei jarri ohi zaien antzera eman zidaten niri gaia Nondik aldizkarirako artikulutxo bat idazteko. Jubilazioaz idazteko proposatu eta hauxe da emaitza, joan zen abuztuan idatzia.  Atauniker kultur elkarteak argitaratzen duen Nondik aldizkariaren 46. zenbaki kaleratu berrian dago.  

Ezin erretiratu

Erretiroa hartu, bai, pozik hartu ere; erretiratu, ez, ezta nahi ere. 

Herrigintza lanbide, zerbitzu publikoan lan egin dut beti. Orain jubilazioak denbora librea oparitu dit, presioz eta tentsioz blaitutako lanetik libratu nau. Leiho berri bat ireki dit, erretiroa ez baita “bukaera”, bizitzako etapa berri baten “hasiera” baizik.

Adinari lotzen zaio erretiro-hartzea, zahartze programatua dirudi. Zahartzea, berriz, aktibotasunetik erretiratzeari lotzen zaio. Objektu deskatalogatutzat jotzen du askok jubilatua. Akats handia! Adina NANeko zenbaki aldaezin bat da, baina garrantzitsua da norberak bere buruaz duen gaztetasun-sentsazioa ere, eragina baitu osasun fisiko nahiz kognitiboarengan. García Márquezek zioenez, “ez da egia jendeak amets egiteari uzten dionik zahartzen delako; aitzitik, amets egiteari uzten diolako zahartzen da”. 

Jose Manuel Bujanda Arizmendi

(Nik idatzi eta Andoaingo Udalak argitaratutako «Euskararen bizia. Andoaingo argazki soziolinguistikoa» liburuaren gainean idatzi berri du artikulu bat Jose Manuel Bujandak, zeina ondorengo hedabideotan argitaratu baita: Noticias de Gipuzkoa (apirilak 29), Deia (maiatzak 1), ianasagasti blogean eta aberriberri blogean (maiatzak 5). Ondorengoa da Bujandaren artikulua, eta bere argitalpenen aipatu loturak beheko pasarte amaieretan daude banatuta).

Edozein artikulu idazteko orduan idazlearen objetibotasuna ezinbestekoa da, edota gutxienez suposatzen da (zaio), eta hortxe agian nire ahuldadeetako txiki bat, ez baita oso erraza lagun on batek idatzitako liburu mamitsu eta oparo bati buruz hotzean hotz, neutraltasun lasaian, aritzea. Baina, zinez, saiatu behintzat, saiatu egingo naiz. Gera bedi argi eta garbi lehen gogoeta hau. https://aberriberri.com/2021/05/05/euskararen-bizia/

Patxi Baztarrika Galparsoro ataundarrak “EUSKARAREN BIZIA” izenburua eta “Andoaingo argazki soziolinguistikoa 2016” azpititulua duen liburuaren egilea da. Liburuaren aurkezpena bi pertsonek egiten diote, Maider Laínez Alkateak eta Mikel Arregi  Euskararen Normalizaziorako zinegotzi arduradunak hain zuzen, hitzaurrea Jon Sarasuaren eskutik datorkigu. Patxi Baztarrika Galparsoro Andoaingo Udaleko Euskara Zerbitzuaren arduraduna da 1980.urteaz gero, eta hori dela eta Andoaingo Udalak argitaratu du liburua (badu liburuak, izan ere, bere gaztelerazko bertsioa “El euskera, lengua activa, retrato sociolingüístico de Andoain 2016). Jakina da, tartean, Patxik bere bizitzan politikak izan duela bere leku propio luze eta oparoa. Hala nola Gipuzkoako Batzar Nagusietako kide izan da (1989-1995), Gipuzkoako diputatu nagusiaren kabinete-buru (1999-2003), Donostiako Udalean ere zinegotzi izan da (2003-2007), zortzi urte luzez Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako sailburuorde izan da, Euskararen Aholku batzordeko kide eta NPLD (Hizkuntza Aniztasuna Sustapenerako Europako sarea) erakundearen presidente.

(Versión en castellano en la entrada contigua del blog, sobre el libro “EL EUSKERA, LENGUA ACTIVA”).

Labetik atera berria, kalean da, eta aurki izango da ohiko banaketa zirkuituan eskuragarri,“EUSKARAREN BIZIA. Andoaingo argazki soziolinguistikoa, 2016”izenburua jarri diodan liburua. Duela hiru aste eskas argitaratu eta aurkeztu du Andoaingo Udalak.

Euskarazko (jatorrizko) bertsioa ez ezik, liburuak badu baita ere gaztelaniazko bertsioa: “EL EUSKERA, LENGUA ACTIVA. Retrato sociolingüístico de Andoain, 2016”.

Hitzaurrea Jon Sarasuak egina da. 

Liburuak baditu bi begirada ondo bereziak: batetik, oso deskriptiboa da, betiere datuei jarraikiz idatzia, eta, bestetik, euskararen biziberritzeari buruzko hainbat kezka, balorazio, gogoeta eta iradokizun eskaintzen dira amaieran, azterlan deskriptiboarekiko bereizita, apunte moduan, epilogoa bailitzan. 

(Testu honen euskarazko bertsioa blog honetako ondoko sarreran dago, “EUSKARAREN BIZIA liburuari buruzko sarreran, hain zuzen ere).

(Ver versión en euskera en la entrada contigua del blog, sobre el libro “EUSKARAREN BIZIA”)

“EL EUSKERA, LENGUA ACTIVA. Retrato sociolingüístico de Andoain, 2016”: es el título del libro que he terminado de escribir recientemente y ha sido editado, y presentado, hace tan solo tres semanas, por el ayuntamiento de Andoain. Próximamente se encontrará en los habituales canales de distribución.

La versión original, redactada en euskera, lleva por título “EUSKARAREN BIZIA. Andoaingo argazki soziolinguistikoa, 2016”. Ambas versiones han sido editadas simultáneamente. 

El libro cuenta con un preámbulo escrito por Jon Sarasua.

Artikulu labur bat idazteko gonbitea egin didate Atauniker kultur elkarteko lagunek, gaia emanda: «Euskara batua eta euskalkiak». Hona nire gogoetatxoa Nondik aldizkariaren 39. zenbakian.

EUSKARA BATUARI GORAZARRE

Kezkatzen nau euskara batuaren eta euskalkien arteko ustezko auziak. Maizegi jotzen baitira errealitate kontrajarritzat, ahantziz batuak asko jaso duela euskalkietatik. Batzuen ustez, euskara batua hotza eta zozoa da, eta euskalkiak biziak eta koloretsuak.

Dikotomia faltsua da, ordea. Hizkuntza garatu guztiek dituzte aldaerak, lurralde, gizarte, gizatalde edo bestelako faktoreei lotuak (gure kasuan, euskalkiak). Baina, salbuespenik gabe, hizkuntza garatu guztiek  dute aldaera estandarra. Hiztun-komunitate sasoiko orok ezinbestekoa baitu elkarren artean komunikatzeko aldaera bat.

Hala, euskararen biziberritzean nahitaezko zutoina izan da euskara batua.

Euskara “noranahiko” hizkuntza izatea nahi zuen Lizardik. Bada, batuari esker lortu du euskarak eskolako hizkuntza izatea, zientziakoa, hedabideetakoa, literaturakoa, pentsamendukoa, aisialdikoa, kiroletakoa, kulturgintzakoa, eta abar. Batuari esker osatzen ari gara euskarazko komunitate sendo bat, badugulako han-hemengo euskaldunok erdara batura jo gabe (Mitxelena handiak zioen bezala) elkarrekin komunikatzeko tresna. Eta hiztun-komunitate sendorik gabe jai luke euskarak.

Gizarte sendo bat eratzeko beti da funtsezkoa irakaskuntza, baina covidak eragindako egoera gogor honetan eskolak, gainera, berebiziko garrantzia du gizartearen parte handi bat -ikasleak, gurasoak- hezten eta arduratsu jokatzen laguntzeko. Aldi berean, probaleku klabea da: eskolak covid erasoa gainditzen badu, gizarteari ere bidea samurtuko dio. Deskonfinamendua sendo eta seguru urratzen asmatu beharrean da hezkuntza sistema. Eta etorkizunera «jauzi» egin: helburuak egokitu eta, teknologia baliatuz, aurrez aurrekoaren ondoan irakas-sistema misto eraginkorrak eratzen trebatu beharko du. Hizkuntzari dagokionean, hamarkadotan bultzada eredugarria eman dio eskolak euskarari. Izan dadila eredugarri egoera honetatik ateratzen irakasteko ere. Eta gizarteak erantzun diezaiola eta babes dezala honetan ere. Hori opa diot eskolari. Eskola eta gizartea eskutik joatea, covid krisia gainditzen eta, jakina, euskara deskonfinatzen, hau da, euskara gizarte osora zabaltzen. Pandemiak eragindako aro berri baten atarian gaude. Bide sendoa, zuzena, segurua eta erosoa hautatzen jakin behar. Euskarak hor ere aurkitu behar du bere tokia.

Aspaldikoa da euskara etxe/lagunarte hurbiletik deskonfinatu eta hedatzeko aldarria. Horren lekuko dira 1545eko Etxepareren “euskara jalgi hadi plazara” edo XX. mendeko Lizardiren “hizkuntza larrekoa nahi haunat noranahikoa”. Gogo hori bete nahian azken berrogeialdian egin dugun ibilbidean, batez ere -ez bakarrik- eskolari zor zaio euskaldun berrien eta euskara hiztunen kopurua etengabe haztea eta, iraganean ez bezala, gaur egun Euskadiko etxe gehienetan familiakideren bat behintzat euskal hiztuna izatea. Euskararen deskonfinatzaile eta arigunemoduan eskolak duen garrantziaren erakusgarri da ikustea nola, aurreko ikasturtearen amaierako itxialdia tarteko, bertan behera erori zen gazte askoren euskararekiko lotura (ia bakarra familia, auzo eta lagunarteko giro nagusiki erdaldunekoen kasuan). Beraz, ikaragarria da eskolak euskararen biziberritze eta gizarte-hedapenean izan duen eragina; eragin handia baina, aldi berean, mugatua, gizarteko dinamika soziolinguistikoak mugatu egiten baitu eskolaren jarduna. 

Euskararen biziberritzeak ahaleginarekin jarraitzea eskatzen digu, besteak beste aurreratutakoa kontsolidatzeko. Erronkei buruz ari garela, batetik, “zaharrak berri” esango genuke, biziberritzen jarraitzeko  helburu/ardatza “transmisioa eta erabilera” bikotea baita gaur ere. Bestetik, baditugu erronka berriak, gizarte aldaketek eta euskararen hazkundeak berak ekarriak. Euskaldunen kopurua hazi ahala aldatu egin da euskaldunen profila, eta ikasi dugu euskararen erabileran hauek direla, batez ere, eragiten duten faktoreak: hiztunaren euskara gaitasun erlatiboa (euskaraz edo gaztelaniaz aritzeko erraztasuna) eta hiztunaren harreman sareko hizkuntza. Baita, nola ez, hizkuntzaren beraren erakarmena. Erronka horiei begira, eskolak asko lagundu dezake gazteen euskara gaitasuna hobetzen eta euskarari, balio formal-akademikoa ez ezik, pertsonen arteko komunikazio informal eta ludikorako baliagarritasuna ematen; azken batean, euskara bizitzaren alderdi guztietarako bitarteko baliagarria bihurtzen.