‘Hitzargiak’ proiektuaren aurkezpenean aritu nintzen urtarrilaren 12an, Hizkuntza Politikarako sailburuorde eta hizkuntza aniztasuna sustatzeko Europako NPLD sareko presidente modura, erakunde biek parte hartzen baitute proiektuaren bi gunetan, Batzorde Zientifikoan eta Partzuergoan hain zuzen. Soziolinguistika Klusterrak eta Donostia 2016 Europako Kultur Hiriburuak abian jarritako ekimena da aipatutako hori, Europan hizkuntzak biziberritzeko jardunbide egokiak identifikatu eta bertako hizkuntza-komunitateei elkar elikatzeko aukera emango diena. Hala, Europan hizkuntza gutxituak biziberritzeko lanean diharduten askotariko egitasmoak biltzeko proiektua da ‘Hitzargiak’.
Bizitzaren Itsasargiko kultur jardueren artekoa eta 284+ Kaiaren baitakoa da ekimen hau, eta berorren Batzorde Zientifikoa aurkeztu zen aurreko astearteko ekitaldian. Europako hizkuntza gutxituetan aditu diren berederatzi gizon-emakumek osatzen dute talde hori eta, egitasmoaren ikerketa-unibertsoa zehaztuz, kasuak eredugarritzat jotzeko bete beharko dituzten ezaugarri eta irizpideak finkatzea izango da horien zeregina. Adituon taldea Larraitz Ariznabarreta, Vicent Clement, Araceli Díaz de Lezana, Durk Gorter, Itziar Idiazabal, Jasone Mendizabal, Erramun Osa, Meirion Pris Jones eta Xavier Vilak osatzen dute.
Bertan adierazi nuenez, angelu askotatik begiratu dakieke hizkuntzei, hizkuntza aniztasunari, hizkuntzen bizi-indarrari. Kasuon, jardunbide egokien angelutik egindako begirada izango da. Eta praktika onak zehazterakoan, jakina, beste zenbaiten artean, hiztunak elikatzeko eta hizkuntzen erabilerarako eraginkortasuna hartuko da kontuan.
Alde horretatik, bi interesgune nagusi ditu osatu berri den Batzorde Zientifikoak. Batetik, azken 35 urteotan, eta autogobernuaren eskutik, euskarak egin duen aurrerapauso itzela aztergai jarriko da bertan, beste hainbat hizkuntza biziberritzeko prozesuen aldean. Horrek aukera berri bat eskainiko digu euskarak egin duen hazkunde eta biziberritze bideko indargune eta argi-ilunen inguruko gogoetan sakontzeko eta, aldi berean, beste hainbat prozesutatik ikasteko. Oso une egokian dator, gainera, jarduera hau. Izan ere, Euskararen Aholku Batzordeak 2015ean itxi du Euskara Sustatzeko Ekintza Planaren (ESEP) diagnostikoak sakontzeko dokumentua eta, horren ondoren, bete-betean ari da, Euskara 21 batzordearen bitartez, Hizkuntza Politikarako Sailburordetzak aurkezturiko ‘Eta hemendik aurrera zer?’ dokumentuan eztabaidatzen, datozen urteetarako lehentasun-marko baten oinarriak ahalik eta erarik adostuenean zehazteko asmoz. Bestetik, NPLDn ordezkaturik dauden 16 hizkuntza europarren eremuetako gobernu-erakunde eta gizarteko askotariko eragileen ikuspegiarekin bat dator, guztiz, ‘Hitzargiak’ proiektuaren asmoa. Europako hizkuntza minorizatuen eremuetan gauzatzen ari diren jardunbide egokien berri elkarri helaraztea da sarearen helburu nagusietariko bat, eta horretan ematen du bere jardueraren zati handi bat.
Testuinguru horretan, hiru ideia azpimarratu nahi izan nituen. Lehenik, ‘Hitzargiak’ proiektua bera dela jardunbide egoki bat. Proiektu honen beraren egituratzea eta askotariko eragileen lankidetza markoa finkatu izana bera da praktika on eta eredugarria. Elkarlanaren praktika bat izango delako, Partzuergoan eta Batzorde Zientifikoan parte hartzen baitugu bai herri-aginteek (Eusko Jaurlaritzak, Gipuzkoako Foru Aldundiak, Donostiako Udalak), zein unibertsitateek, euskararen sustapenean diharduten askotariko eragileek (Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia, Topagunea, AEK, Bai Euskarari Fundazioa, Kontseilua) eta Europako hizkuntzen aldeko sare nagusiek (Mercator eta NPLD). Bigarren ideia: elkar argituz, elkar handitu; bata bestearen berri izanda, bide berriak aurkitzeko, indarguneak sendotzeko eta zabaltzeko, ahuleziei aurre egiteko. Elkarrengandik ikasi, ‘hartu eta eman’, hori da aurrera egiteko bide segurua. Eta hirugarren ideia: Europan gaude, Europako hizkuntza aniztasunaren parte gara, aniztasun horri egiten diogun ekarpena da euskararekin egiten duguna, eta euskararen eta gainerako hizkuntzen auzia ‘auzi europarra’ izatea nahi dugun bezalaxe da gure auzia Europako hizkuntza aniztasunaren auzia edo iraunkortasuna eta garapena. Eta perspektiba europar horretan kokatzen da, bete betean, Donostia 2016ri esker, ‘Hitzargiak’ proiektua.
Europa eraikitzearen ideiaren muinean dago Europaren hizkuntza aniztasuna babestu, garatu eta sendotzea. Umberto Ecok esana da: “itzulpena da Europako hizkuntza». Europaren hizkuntza aniztasuna nabarmendu eta goratzeko esan zuen hori idazle italiarrak, ondo asko esan ere. Izan ere, gaur egun badira diskurtsoak hizkuntza aniztasunetik hizkuntza komunerako bidea egiten dutenak, kontrajarriz, eta hizkuntza komunetik hizkuntza bakarrerako bidea egiten dutenak, komuna bakar bihurtuz, aniztasuna gutxietsiz edo ukatuz. Europaren lelo nagusia ‘aniztasunean bat eginik’ baldin bada ere, begien bistakoa da sakonki aldatu direla azken 15 urteetan Europako Kontseiluaren eta Europako Batzordearen lehentasunak, hizkuntzak babesteari dagokionez. Gure ustez, ordea, eraiki nahi den gizarte europar berriaren kohesioaren giltzarri nagusietako bat da hizkuntza aniztasuna, eta hala txertatu beharko litzateke Europan lantzen ari den narrazioaren muinean. Aniztasuna errespetatu ezean, ez dago proiektu komunik. Mundu globalizatu honetan, baloreak partekatu behar ditugu, eta gure esku ere badago, guztion esku ere badago, Europako herri guztien hizkuntza guztiak biltzen dituen ikuspegi inklusiboak aurrera egitea Europako erakundeetan.
2015eko otsailean lehen aldiz, eta azaroan bigarrenez, NPLDk Bruselan aurkeztu duen Europako Hizkuntza Aniztasunerako Ibilbide Orriak, hainbat gomendio egiten dizkie Europako erakunde nagusiei, eta horien artean, hain zuzen ere, Europako hizkuntzarik ahulenak babestea jasotzen da. Horretarako, aipaturiko Ibilbide Orriak hainbat ekimen proposatzen dizkie Europako erakundeei, beti ere Europako Kontseiluak bultzaturiko Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Kartarekin erabateko sintonian. Honako jarduera hauek proposatzen dira, besteak beste: Europako Batasunaren Estatu kideek eskualde-hizkuntzei, eremu urrikoei edo desagertzeko arriskuan daudenei legezko aitorpena ematea, baita hizkuntza horien erabilera babestu eta sustatzea ere; Europako hizkuntza horiek ikusarazteko eta babesteko neurriak hartzea; Europako Kontseiluarekin lankidetzan, EBko Estatu kide guztiek Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Karta sinatu eta berresteko urratsak egitea; eta Hizkuntza eskubideak Oinarrizko Eskubideen Europako Kartan txertatzeko aukera bultzatzea.
Guzti horiek kontuan hartuta, urrats zinez egokia egin du Donostia 2016 kultur hiriburutzak, ‘Hitzargiak’ proiektua bere programazioaren barruan txertatzean, horrenbestez bultzada sendoa ematen diolako Europako hizkuntzen eremuetako jardunbide egokiak identifikatu, aztertu eta elkarren arteko trukaketarako bidean jartzeko lanari. Alde horretatik, Euskadik eta euskarak erreferentzialtasun aitortua dute, honez gero, eta badugu zer aportaturik, zer ikasi ugari ere badugun bezala, langintza liluragarri horretan. Gure aldetik, bai Eusko Jaurlaritzaren aldetik, bai NPLDren aldetik ere, gure esku dagoen guztia jarriko dugu hori horrela izan dadin.
